top of page
Zdjęcie autoraKarolina Zmitrowicz

Certyfikacja IREB CPRE. Przygotowanie do egzaminu IREB. Część 3 - Dokumentacja przy użyciu modelu

Zapraszam do lektury kolejnej części cyklu publikacji mających na celu omówienie głównych punktów w programie certyfikacji IREB oraz wspierających przygotowanie do egzaminu certyfikacyjnego IREB CPRE. W tej części publikacji kontynuujemy temat artefaktów i praktyk dokumentowania wymagań. Tym razem omówimy temat modelowania wymagań i rozwiązań.


Modelowanie

Zacznijmy od początku - od pojęcia modelu. Czym jest model? W uproszczeniu, to abstrakcja rzeczywistości, koncepcja, która pozwala nam wyrazić złożony temat w prostszy sposób. Modelem może być rysunek przedstawiający dany przedmiot, model budynku, czy też opis w formie wizualnej pewnej perspektywy systemowej.


Model to nic innego jak uproszczone odwzorowanie obiektu świata rzeczywistego.

W inżynierii wymagań modelem może być tekstowy opis wymagań, diagram, tabela z regułami decyzyjnymi. Modelowanie jest alternatywą dla dokumentacji opartej wyłącznie na języku naturalnym. Decydując się na zastosowanie modeli do specyfikacji wymagań, należy pamiętać o pewnych zasadach. Przy tworzeniu modeli przy użyciu znormalizowanych notacji czy języków (takich jak UML czy BPMN), należy pamiętać, że każdy zdefiniowany element modelu ma swoją określoną składnię i semantykę.


Semantyka i składnia

Semantyka i składnia odnoszą się do sposobu, w jaki elementy modelu są interpretowane i jak są one formalnie przedstawiane.

  • Semantyka odnosi się do znaczenia i interpretacji elementów modelu. Określa, jakie informacje są przekazywane przez poszczególne elementy oraz jak są one ze sobą powiązane. Na przykład, w przypadku diagramu przypadków użycia, semantyka określa, że aktorzy reprezentują zewnętrzne (w stosunku do naszego systemu) podmioty, a przypadki użycia przedstawiają funkcjonalności systemu.

  • Składnia odnosi się do formalnej struktury i zapisu elementów modelu. Określa, jak poszczególne elementy są reprezentowane i jakie są reguły i konwencje ich konstrukcji. Na przykład, w przypadku diagramu przypadków użycia, składnia określa, że przypadki użycia są przedstawiane jako elipsy z nazwą przypadku użycia. Składnia określa również dozwolone powiązania między elementami modelu, jak na przykład relacje <<extend>> i <<include>> między przypadkami użycia.


Składnia i semantyka modelu
Składnia i semantyka modelu

Zasady modelowania

Zasady modelowania dotyczą ogólnych wytycznych i reguł, które należy przestrzegać podczas tworzenia modeli. Zasady te mają na celu zapewnienie spójności, czytelności i precyzji modeli oraz ułatwienie zrozumienia ich przez odbiorców. Przykłady takich zasad to:

  • Jednoznaczność: Dobry model jest jednoznaczny i nie pozostawia miejsca na różne interpretacje. Każdy element modelu powinien mieć jednoznaczną i zdefiniowaną rolę oraz powiązania do innych elementów modelu.

  • Spójność: Dobry model charakteryzuje się spójnością. Na przykład, jeśli na diagramie klas definiujemy klasę "Zamówienie" z atrybutem "Nazwa", to na innych diagramach odnoszących się do tego systemu powinniśmy stosować tę samą konwencję nazewniczą. Nazwiemy więc przypadek użycia "Złóż zamówienie", a nie na przykład "Dokonaj zakupu".

  • Czytelność: Modele powinny być czytelne i zrozumiałe dla różnych odbiorców. Dotyczy to zarówno czytelnego oznaczenia, jak i odpowiedniej organizacji informacji.

  • Prostota: Modele nie powinny być nadmiernie skomplikowane ani zawierać nadmiar informacji. Istotą modelowania jest upraszczanie - unikajmy więc przedstawiania zbędnych informacji.

Modelowanie pomaga wyrazić złożoną rzeczywistość w prostszy sposób. To już wiemy. Dodatkowo, modele pozwalają wyrazić określony punkt widzenia na system. Przykładowo, jeśli interesuje nas tylko i wyłącznie funkcjonalność systemu, wybierzemy diagram przypadków użycia. Jeśli interesuje nas przepływ procesu, zastosujemy diagram procesu biznesowego BPMN.


Perspektywy modelowania

IREB CPRE definiuje różne podejścia (czy raczej perspektywy) do modelowania wymagań i rozwiązań. Poniżej przedstawiam cele i metody modelowania wymagań według IREB CPRE, w tym modelowanie kontekstu, przypadków użycia, danych, funkcji oraz przepływu i stanów.

Modelowanie kontekstu

Cele: Modelowanie kontekstu służy do zrozumienia otoczenia systemu oraz jego interakcji z innymi podmiotami zewnętrznymi. Pozwala na identyfikację aktorów zewnętrznych i ich roli w systemie.

Metody: Wykorzystuje się różne techniki, takie jak diagramy kontekstowe, mapy procesów biznesowych, diagramy aktorów itp., aby przedstawić zewnętrzne podmioty i ich relacje z systemem.


Perspektywa modelowania kontekstu
Perspektywa modelowania kontekstu

Diagram DFD
Diagram DFD

Modelowanie przypadków użycia

Cele: Modelowanie przypadków użycia pozwala na opisanie funkcjonalności systemu z perspektywy aktorów (m.in. użytkowników). Przypadki użycia przedstawiają interakcje między aktorami a systemem oraz opisują oczekiwane rezultaty.

Metody: Opis przypadku użycia przy użyciu języka naturalnego w określonym szablonie, diagram przypadków użycia, scenariusze przypadków użycia (czasem nazywane specyfikacją przypadku użycia) opisujące szczegółowe sekwencje kroków i interakcji między aktorami a systemem, obejmujące scenariusz główny, scenariusze alternatywne i rozszerzenia.


Perspektywa modelowania przypadków użycia
Perspektywa modelowania przypadków użycia

Diagram przypadków użycia

Modelowanie danych

Cele: Modelowanie danych koncentruje się na strukturze danych, które system musi przechowywać i przetwarzać. Pozwala na zrozumienie struktury danych i relacji między nimi.

Metody: Diagramy klas, diagramy encji-relacje lub diagramy ERD (Entity-Relationship Diagrams).




Diagram klas
Diagram klas

Modelowanie funkcji i przepływu

Cele: Modelowanie funkcji i przepływu polega na opisaniu funkcjonalności systemu, przepływu zadań. Innymi słowy, na transformacji wejść (na przykład danych dostarczonych przez użytkownika) na wyjścia (informacje czy zmiana stanu systemu zwracane użytkownikowi). Pozwala na identyfikację i zrozumienie operacji, jakie system musi wykonywać. Metody: Diagramy sekwencji, diagramy aktywności, diagramy procesów biznesowych.


Perspektywa modelowania funkcji i przepływu
Perspektywa modelowania funkcji i przepływu






Modelowanie stanów i zachowania

Cele: Modelowanie stanów i zachowania koncentruje się na opisie stanów obiektu systemu (lub samego systemu), możliwych przejść między stanami oraz czynników wyzwalających przejścia między stanami.

Metody: Diagramy przejść stanów.


Perspektywa modelowania stanów i zachowania
Perspektywa modelowania stanów i zachowania

Diagram przejść stanów
Diagram przejść stanów


Wszystkie te podejścia do modelowania wymagań mają na celu opisanie i zrozumienie wymagań z różnych perspektyw. Dzięki modelowaniu jesteśmy w stanie nie tylko precyzyjnie i jednoznacznie przedstawić wymagania i zależności między nimi, ale także ułatwić komunikację. Większość osób pracujących w IT to inżynierowie, którzy z reguły preferują modele i metody inżynierskie zamiast prostego opisu tekstowego.


Modelowanie celów

Jeszcze innym podejściem jest modelowanie celów, gdzie cele są rozumiane jako potrzeby biznesowe. Dzięki modelowaniu celów jesteśmy w stanie zrozumieć zależności między celami, na przykład co musi zostać spełnione, aby osiągnąć cel nadrzędny.


Modelowanie celów z użyciem drzew AND-OR to technika, która umożliwia strukturalne przedstawienie hierarchii i zależności między celami w procesie inżynierii wymagań. Drzewa AND-OR są wykorzystywane do analizy, organizacji i przedstawienia celów oraz ich podcelów w sposób logiczny i spójny. Dzięki modelowaniu celów z użyciem drzew AND-OR jesteśmy w stanie wyrazić następujące aspekty:

  • Organizacja hierarchiczna: Modelowanie celów za pomocą drzew AND-OR pozwala na hierarchiczną organizację celów i podcelów. Główne cele są reprezentowane jako węzły nadrzędne, podczas gdy podcele są reprezentowane jako węzły podrzędne. To umożliwia łatwe zrozumienie zależności między celami oraz określenie kolejności realizacji.

  • Zależności AND: W drzewach AND-OR zależności AND oznaczają, że wszystkie podcele muszą być osiągnięte, aby osiągnąć dany cel nadrzędny. W przypadku zależności AND, wszystkie podcele muszą być spełnione jednocześnie. Ta konstrukcja odzwierciedla sytuacje, w których osiągnięcie celu wymaga spełnienia wszystkich warunków.

  • Zależności OR: W drzewach AND-OR zależności OR oznaczają, że co najmniej jeden podcel musi zostać osiągnięty, aby osiągnąć cel nadrzędny. W przypadku zależności OR, wystarczy, że jeden z podcelów zostanie spełniony, aby cel nadrzędny został osiągnięty. Ta konstrukcja pozwala na elastyczność i różne ścieżki realizacji celu.

Wady i zalety modelowania

Modelowanie wymagań i rozwiązań ma wiele zalet, ale również pewne wady. Przedstawiam najważniejsze z nich:

Zalety modelowania wymagań:

  • Klarowność i jednoznaczność: Modelowanie wymagań pozwala na precyzyjne określenie oczekiwań dotyczących systemu. Dostarcza jasnej i spójnej reprezentacji wymagań, co minimalizuje nieporozumienia i różnice interpretacji między odbiorcami dokumentacji.

  • Komunikacja: Modelowanie wymagań ułatwia komunikację między członkami zespołu projektowego i interesariuszami. Wykorzystanie graficznych i formalnych notacji umożliwia efektywne przekazywanie informacji na temat wymagań, co zwiększa zrozumienie i współpracę.

  • Analiza i walidacja: Modelowanie umożliwia analizę i walidację wymagań w sposób systematyczny. Można przeprowadzać różne techniki analizy, takie jak sprawdzanie spójności, analiza ryzyka czy analiza wpływu zmian. Dzięki temu można wykryć potencjalne problemy, braki lub niejasności w wymaganiach jeszcze przed fazą implementacji.

Wady modelowania wymagań:

  • Notacja: W przypadku modeli opartych na ujednoliconej notacji, odbiorcy muszą znać i interpretować daną notację. Jeśli nie mają odpowiedniej wiedzy, może to stanowić barierę w zrozumieniu diagramu lub modelu.

  • Złożoność: Modele mogą stać się bardzo złożone, szczególnie w przypadku dużych i skomplikowanych systemów. Zarządzanie takimi modelami wymaga odpowiedniego poziomu wiedzy, umiejętności w zakresie notacji i technik modelowania oraz zarządzania architekturą informacji.

  • Czas i nakłady: Modelowanie wymaga czasu i wysiłku. Opracowanie modelu wymaga zebrania informacji, analizy i zrozumienia relacji. W niektórych przypadkach tworzenie modelu może zająć więcej czasu niż stworzenie specyfikacji tekstowej o porównywalnym poziomie jakości.

Mimo tych wad, modelowanie wymagań jest niezwykle ważne i korzystne w procesie inżynierii wymagań. Przynosi wiele korzyści, takich jak wsparcie komunikacji, ulepszenie precyzji i jednoznaczności treści oraz ułatwienie analizy i walidacji.


*wyżej przedstawione diagramy są czysto podlądowe, stworzone w celach edukacyjnych i nie przedstawiają rzeczywistego modelu Inpost Paczkomaty.


W kolejnej części zamykamy temat dokumentacji wymagań i przechodzimy do kolejnego zagadnienia - procesu opracowywania wymagań.


85 wyświetleń0 komentarzy

Commenti


Post: Blog2_Post
bottom of page